Zespół Aspergera często nazywany jest „łagodnym autyzmem”, a osoby z tym zaburzeniem– „ekscentrykami”. Nazewnictwo to może sugerować, że chodzi jedynie o specyficzny charakter, podczas gdy jest to zaburzenie, które bez właściwego zdiagnozowania i wdrożenia odpowiedniej terapii może utrudniać życie. Sprawdź, czym się ono objawia i jak przebiega terapia dzieci z zespołem Aspergera.
Zespół Aspergera u dzieci – na czym polega?
Zespół Aspergera jest łagodnym zaburzeniem ze spektrum autyzmu. Wspólne dla obu przypadłości symptomy to przede wszystkim trudności w nawiązywaniu relacji międzyludzkich, w komunikowaniu się, posiadanie nietypowych, bardzo specyficznych i wąskich zainteresowań oraz sztywność zachowania (nietolerancja zmian, silne przywiązanie do schematów działania).
To, co odróżnia zespół Aspergera od autyzmu, to przede wszystkim brak zaburzeń w zakresie rozwoju intelektualnego (część dzieci cierpiących na autyzm jest niepełnosprawna intelektualnie). Ogromne różnice można zauważyć również w rozwoju mowy. U dzieci autystycznych mowa rozwija się bardzo późno albo wcale, natomiast dziecko z zespołem Aspergera nie różni się pod tym względem od zdrowych rówieśników.
Według szacunków w Polsce żyje nawet 300 tysięcy osób cierpiących na zespół Aspergera. W tej grupie przeważają chłopcy i mężczyźni – podobnie jak w przypadku autyzmu, tak i to zaburzenie częściej występuje u płci męskiej.
Zespół Aspergera u dzieci: jakie są jego przyczyny?
Badania nad przyczynami zespołu Aspergera trwają nieprzerwanie od wielu lat. Niektórzy badacze zajęli się tematem już po roku 1980, kiedy to „odświeżono” publikacje austriackiego lekarza Hansa Aspergera, który jako pierwszy opisał kilka przypadków zaburzenia. Część z tych badań opiera się na próbach zlokalizowania genu, który odpowiadałby za występowanie zespołu – do tej pory jednak go nie znaleziono. Niemniej podejrzewa się, że zespół Aspergera u dzieci może mieć przyczyny genetyczne, ponieważ zwiększa się ryzyko jego wystąpienia u dzieci, których rodzice także na niego cierpią.
Aktualnie z całą pewnością wiadomo jedynie, że niektóre czynniki zwiększają ryzyko wystąpienia u dziecka tego zaburzenia. Są to:
- przebycie w okresie życia płodowego chorób takich jak toksoplazmoza, ospa wietrzna albo cytomegalia,
- przebycie urazu w czasie życia płodowego albo podczas porodu (w tym niedotlenienie okołoporodowe),
- wiek ojca dziecka powyżej 40 lat,
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
- zatrucie metalami ciężkimi.
Zespół Aspergera u dzieci: objawy, które powinny niepokoić
Zespół Aspergera u dzieci zazwyczaj diagnozowany jest o wiele później niż wspomniany już autyzm. Ten drugi może objawiać się już nawet w pierwszym roku życia dziecka, zespół Aspergera bywa natomiast „niezauważany” nawet do siódmego czy ósmego roku życia. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że dziecko, które rozwija się i mówi prawidłowo, ale nie przepada za zabawami z rówieśnikami, łatwo uznać za „specyficzne” i introwertyczne. Dopiero gdy zaczyna ono uczęszczać do szkoły, gdzie pojawiają się już konkretne wymagania i zasady, okazuje się, że zespół Aspergera skutecznie utrudnia funkcjonowanie społeczne. Oto, co powoduje powstanie tych problemów:
- Trudności w zakresie nawiązywania relacji
Dzieciom z zespołem Aspergera trudno pozyskać przyjaciół. Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze, taki kilkulatek (lub kilkunastolatek) nie potrafi w naturalny sposób wyjść w inicjatywą kontaktu. Jeśli jednak już kogoś pozna, to relacja ta oparta jest głównie na zainteresowaniach, ponieważ dzieci z ZA mają duży problem ze współodczuwaniem, wyrażaniem emocji, prowadzeniem rozmów „o niczym”. Problemem jest również sam zakres zainteresowań. Zespół Aspergera u dzieci objawia się nietypowymi, wąskimi zainteresowaniami, czyli na przykład fascynacją mechanizmami działania pociągów. Dziecku, które ma taką pasję, trudno jest znaleźć „kompana” do długich rozmów.
- Trudności w komunikacji
Zespół Aspergera odbiera dzieciom umiejętność komunikowania się za pomocą mimiki, gier słownych, aluzji, ironii czy metafor. Dla przykładu jeśli ktoś powie z ironią: „Cóż za urocze miejsce” – podczas przejazdu przez miejsce wyjątkowo brzydkie, to osoba z zespołem Aspergera może odczytać to dosłownie – zrozumie, że dana osoba uważa to miejsce za ładne. To potężna blokada w kontaktach.
- Stereotypowe zachowania
„Stereotypowe” oznacza powtarzające się, takie same, zgodne ze schematem. Dziecko z zespołem Aspergera może reagować protestem, gniewem, strachem lub rozpaczą na zaburzenie rytmu dnia – czyli np. przygotowanie innej kolacji, podanie obiadu o innej godzinie, brak dostępu do ulubionej bajki albo zmianę trasy.
- Zaburzenia sensoryczne
Wiele dzieci z zespołem Aspergera ma trudności w zakresie integracji sensorycznej. Najczęściej zwykłe bodźce są zbyt intensywne (np. zbyt głośna muzyka, zbyt mocny wiatr), rzadziej działa to w drugą stronę (poszukiwanie intensywnej stymulacji).
Dodatkowe objawy, a raczej problemy, niesie za sobą zespół Aspergera u nastolatków. W okresie dorastania młody człowiek może czuć zwiększoną potrzebę kontaktów z innymi, co jest zupełnie naturalne. Niestety, wspomniane problemy utrudniają nawiązywanie relacji i odnalezienie się w grupie rówieśników. Dlatego nastolatkom z ZA wyjątkowo zagrażają stany przygnębienia, z których może rozwinąć się depresja.
Jaką terapię stosuje się u dzieci z zespołem Aspergera?
Należy pamiętać, że ZA nie jest chorobą, a jedynie zaburzeniem, innym sposobem funkcjonowania. Aby pomóc im lepiej funkcjonować i bardziej rozumieć otaczający świat, należy rozpocząć odpowiednią terapię. Zazwyczaj wybiera się którąś z poniższych metod:
- Terapia poznawczo-behawioralna
Jej głównym celem jest zmiana sztywnych schematów myślowych, które blokują osobie z zespołem Aspergera otwarcie się na komunikację. Terapia ta może mieć różny czas trwania, a podczas zajęć bardzo dużą wagę przykłada się do emocji.
- Terapia kognitywna
Podejście kognitywne to założenie, że prawidłowy rozwój człowieka możliwy jest tylko wówczas, kiedy będzie on pokonywał pewne etapy w ustalonej kolejności. Według tego założenia zarówno w zespole Aspergera, jak i w autyzmie, kolejność tych etapów została odwrócona, a niektóre z nich – pominięte. Powrót do nich nie sprawi, że zespół Aspergera u nastolatków czy dzieci „zniknie”, ale z pewnością ułatwi funkcjonowanie.
- Terapia behawioralna
Uczy funkcjonowania w oparciu o bazę nagród (za pożądane zachowanie) oraz kar (konsekwencja nieprawidłowych działań). Polega między innymi na odgrywaniu scenek i ról – pomagają one uczyć się odpowiednich reakcji w typowych sytuacjach społecznych. Choć terapia ta ma swoich zwolenników, obecnie jest coraz rzadziej stosowana, zwłaszcza w przypadku osób z zespołem Aspergera.
Terapia w zespole Aspergera nie przynosi natychmiastowych efektów. To raczej żmudna, długotrwała praca, w której wiele rzeczy jest powtarzanych i utrwalanych. Ważne jest, aby odpowiednio dobrać terapię do potrzeb i możliwości dziecka. Diagnoza może też pomóc dziecku w przedszkolu/szkole, gdzie ma szansę dostać nauczyciela wspomagającego i być otoczone większą uwagą i troską ze strony nauczycieli. Przy odpowiedniej terapii i wsparciu dorosłych dziecko może w dorosłym życiu być samodzielne i funkcjonować bez większych trudności.
