O ADHD słyszał już chyba każdy z nas, ponieważ często używa się tego określenia w kontekście żartobliwym – w odniesieniu do bardzo ruchliwych i energicznych dzieci. Codzienność osób, które rzeczywiście cierpią na to zaburzenie, nie jest już jednak powodem do śmiechu – to poważny problem, który rodzi szereg trudności szkolnych, społecznych i emocjonalnych. Czym dokładnie objawia się ADHD u dzieci i w jaki sposób przebiega terapia?
Co znaczy: ADHD?
Większość z nas orientuje się, co znaczy: ADHD. Gdyby jednak zapytać o konkrety, okazuje się, że nasza wiedza na ten temat jest pełna luk – większość osób „kojarzy” jedynie, że jest to problem polegający na zbyt dużej ruchliwości dziecka. Warto to doprecyzować.
ADHD (z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Innymi słowy: dziecko, które cierpi na to zaburzenie, jest bardziej pobudliwe ruchowo i bardziej impulsywne niż rówieśnicy, jednocześnie mając duże problemy ze skupieniem uwagi. W związku z charakterem objawów dzieci cierpiące na ADHD przez wiele lat uważane były za niegrzeczne. Nawet teraz, gdy wiadomo, że ADHD ma podłoże genetyczne i że dzieci z tym zespołem nie mają wpływu na swoje zachowanie, można spotkać się z krzywdzącym twierdzeniem, że diagnoza jest przykrywką i usprawiedliwieniem dla błędów wychowawczych.
Jeśli chodzi o częstotliwość występowania ADHD u dzieci, to szacuje się ją na od 3% do 8%, co oznacza, że w Polsce żyje około 80 tysięcy dzieci z tym problemem. Zaburzenie występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek (3:1), u chłopców objawy są też bardziej nasilone (za: „Sex Differences in ADHD Symptom Severity”, J Child Psychol Psychiatry). Częstotliwość diagnozowania zaburzenia zmniejsza się wraz z wiekiem, ale u niektórych osób objawy występują nawet w wieku dorosłym.
ADHD u dzieci – jakie są przyczyny zaburzenia?
Przeprowadzono już wiele badań na temat przyczynowości występowania ADHD u dzieci. Dzięki nim wiadomo już z pewnością, że dużą rolę w powstawaniu zaburzenia odgrywają czynniki genetyczne, przede wszystkim zmiany w genach kodujących receptory D4 oraz D5. Wiadomo również, że ADHD ma związek z zaburzeniami przepływu neuroprzekaźników w mózgu – głównie chodzi o zmniejszenie aktywności dopaminy w niektórych strukturach mózgowych.
Na podstawie wspomnianych, licznych badań wyodrębniono również tzw. czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u dzieci. Są to:
- zespół FAS, czyli poważne zaburzenie występujące u dzieci, których matki w okresie ciąży spożywały alkohol,
- urazy doznane w okresie życia płodowego,
- zatrucia metalami ciężkimi,
- mające różne przyczyny uszkodzenia układu nerwowego,
- niska masa urodzeniowa dziecka,
- niedotlenienie w czasie porodu,
- nieprawidłowa dieta dziecka, obfitująca w składniki zawierające konserwanty, barwniki i inne szkodliwe substancje.
ADHD – jak rozpoznać to zaburzenie?
Objawy ADHD zazwyczaj są widoczne już w bardzo młodym wieku, zanim dziecko ukończy 5 lat. Dzieli się je na trzy grupy:
1. Zaburzenia uwagi i koncentracji
ADHD u dzieci kojarzone jest przede wszystkim z nadruchliwością, podczas gdy równie istotne są zaburzenia uwagi i koncentracji. Dziecko jest roztargnione, bardzo łatwo się rozprasza, notorycznie zapomina o tym, co powinno zrobić. Ma ogromny problem ze skoncentrowaniem się na wyznaczonych zadaniach – zwłaszcza tych, które je nie interesują. Jest niedbałe w swoich pracach i często zdarza mu się coś gubić. Przez swoje rozkojarzenie nie tylko nie może skupić się na lekcjach, ale też popełnia liczne błędy – nawet jeżeli posiada wiedzę na dany temat.
2. Nadruchliwość
Dziecko z ADHD jest w jednym, ciągłym ruchu. Nadruchliwość ta nie jest jednak zwykłym upodobaniem do aktywności fizycznej. To wiercenie się, mówienie czy skakanie nawet wówczas, kiedy jest to niewskazane. Dla przykładu starsze dziecko cierpiące na ADHD nie będzie siedziało spokojnie na lekcji, ale czasem może nawet wstawać. Można odnieść wrażenie, że nie potrafi choć przez chwilę tkwić bez ruchu.
3. Impulsywność
Nadpobudliwość będąca składową ADHD ma charakter nie tylko ruchowy, ale też umysłowy. Dziecko przeszkadza innym, jest porywcze, nie przewiduje swoich działań, lecz jest bardzo impulsywne. Odzywa się nieproszone, kończy cudze zdania, przerywa innym i ich przekrzykuje. Nie potrafi być cierpliwe ani „cicho myśleć”, natychmiast wyraża swoje zdanie i poglądy – nawet gdy nie wypada tego robić.
Na podstawie wieloletnich badań wiadomo, że u co najmniej 2/3 dzieci cierpiących na ADHD występują dodatkowe zaburzenia. Są to:
- Zaburzenia zachowania
ADHD u dzieci często współwystępuje z tzw. zaburzeniami zachowania, wśród których wymienia się: ucieczki ze szkoły, zachowania agresywne, skrajne zmiany nastroju, obwinianie innych, niestosowanie się do wyznaczonych zasad, nieprzestrzeganie norm i epizody utraty panowania nad sobą. Częstotliwość występowania zaburzenia różni się w zależności od wieku – w grupie kilkulatków z ADHD jest to około 27%, w grupie nastolatków już od 45% do 50%.
- Zaburzenia lękowe
Zauważa się je u około 30% dzieci z ADHD oraz nawet co drugiego dorosłego, który cierpi na to zaburzenie. Zaburzenia lękowe często współwystępują z depresją.
- Zaburzenia uczenia się
ADHD u dzieci powoduje problemy z przyswajaniem wiedzy i zdobywaniem nowych umiejętności. Trudności te występują aż u 50% dzieci z tym zespołem i tylko u 5% zdrowych kilku- i nastolatków.
- Zaburzenia snu
Problemy z zasypianiem albo utrzymaniem ciągłości snu stwierdza się aż u co czwartego dziecka cierpiącego na zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.
ADHD – gdzie szukać pomocy?
Rodzic, który podejrzewa, że jego dziecko może cierpieć na ADHD, powinien zweryfikować swoje przypuszczenia i niepokoje u specjalisty – czyli u psychiatry lub psychologa dziecięcego. Można zgłosić się do poradni psychologicznej dla dzieci albo do poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Należy zauważyć, że wiele dzieci trafia do specjalistów zbyt późno, ponieważ rodzice uspokajani są przez otoczenie. Słyszą wówczas takie słowa jak: „Przesadzasz, on jest po prostu ruchliwy”, „Daj dziecku spokój, to po prostu żywe srebro”, czy „Każde dziecko ma problemy ze skupieniem się, nie martw się”. Choć intencje rozmówców są dobre, takie formy pocieszenia mogą doprowadzić do opóźnienia terapii, co będzie miało negatywne konsekwencje dla samego dziecka.
Terapia dzieci z ADHD – jak przebiega?
Załóżmy, że zaniepokojony rodzic spotkał się ze specjalistami, odbyły się badania (kilkukrotna obserwacja dziecka, dokładny wywiad z rodzicami), potem padła diagnoza: ADHD. Gdzie szukać pomocy w takiej sytuacji? Jak pomóc dziecku?
Terapia dzieci z ADHD opiera się na kilku ważnych filarach. Jednym z ważniejszych punktów jest psychoterapia. Przyjmuje się w niej różnorodne cele, między innymi zmniejszenie napięć i niepokoju u dziecka, usprawnienie koordynacji wzrokowo-ruchowej i pamięci, poprawa uwagi i koncentracji, wykształcenie umiejętności prawidłowego komunikowania się z innymi czy poprawienie poczucia własnej wartości. Należy pamiętać, że psychoterapia ma kilka torów – to praca nie tylko z dzieckiem, ale również z jego rodzicami oraz gronem szkolnym.
Poza psychoterapią w niektórych przypadkach włącza się farmakoterapię. Obecnie ADHD u dzieci najczęściej leczy się za pomocą metylofenidatu – to lek, który poprawia koncentrację dziecka, jednocześnie trochę je wyciszając. Jego działanie opiera się między innymi na poprawie przepływu neuroprzekaźników w mózgu.
Jeśli z jakichś powodów środek ten nie będzie przynosił oczekiwanych rezultatów, można wdrożyć leczenie za pomocą chlorowodorku atomoksetyny albo antagonistów receptorów alfa2-adrenergicznych.
